بنا به تعریف انجمن مهندسان ساخت و تولید ایران ، رشته‌ای از مهندسی است كه به تحصیلات و تجاربی نیازمند است تا رویه‌های مهندسی را در پروسه‌های تولید و شیوه‌های تولید را در صنعت بفهمد، به كار گیرد و كنترل كند و به توان برنامه‌ریزی در فرایند‌های تولید نیازمند است تا درباره ابزار‌ها، روند‌ها و ماشین‌آلات و تجهیزات تحقیق كند و آنها را بهبود بخشد و امكانات و سیستم‌ها را برای تولید فراورده‌های با كیفیت و هزینه بهینه یكی كند. بنابراین می توان گفت كه گرایش ساخت و تولید به زمینه های كاربردی مهندسی مكانیك می پردازد. فارغ‌التحصیلان این دوره می‌توانند تا مقطع كارشناسی ارشد و دكتری در داخل یا خارج از كشور ادامه تحصیل دهند.
یك قطعه باید به چه روشی ساخته شود تا دارای تولیدی سریع و ارزان و همچنین كیفیت مناسب و وقت و كارایی مطلوب باشد؟ پاسخ به این سوال مهم بر عهده مهندسان گرایش ساخت و تولید است. چرا كه یك مهندس ساخت و تولید به مسائل مربوط به ساخت بهینه و تولید با كیفیت بالا می‌پردازد. در واقع این گرایش بیشتر به مشكلات و معضلات ساخت و تولید می‌پردازد و در نتیجه نسبت به دو گرایش حرارت و سیالات و طراحی جامدات عملی‌تر است و دو گرایش فوق جنبه علمی‌تر دارند.
دروس تخصصی مجموعه ساخت و تولید:
طراحی قالب پرس ، ماشین‌های کنترل عددی، اندازه‌گیری، تولید مخصوص، هیدرولیک و پنوماتیک، توانایی ماشینکاری
تمامی محصولات از هواپیما و خودرو تا رایانه و اسباب بازی باید تولید شوند . مهندسی ساخت و تولید دانش و هنر ساختن فراورده های با كیفیت با هزینه ی منطقی است. ساخت و تولید شامل اجزایی از مهندسی مكانیك ، مهندسی برق ، مهندسی مواد و مهندسی صنایع است. بخش های اصلی ساخت و تولید روند های تولید ، برنامه ریزی ، كنترل كیفیت ، طراحی ابزار ، رباتیك ، طراحی به كمك كامپیوتر و تولید به كمك كامپیوتر را شامل می شود.
مهندسان ساخت و تولید روش ساخت فراورده را طراحی می كنند. آن ها باید به اندازه ی كافی با روش های متنوع تولید مانند برش فلزات ، شكل دهی ، مونتاژ ، بازرسی و تست آشنا باشند تا بتوانند روند تولید را طرح ریزی كنند و برای یافتن بهترین شرایط كاركرد تحقیق كنند. ممكن است آنها ابزار ها و ماشین های مخصوصی طراحی كنند و برای بهبود بخشیدن به روش های تولید كنونی نو آوری هایی به خرج دهند . آنها استاندارد های كارها را تعیین می كنند و مراحل تولید را هماهنگ می كنند تا روند همواری را از دریافتن مواد اولیه تا صادر كردن قطعات ساخته شده تضمین كنند . آنها باید تجهیزات ، نیروی انسانی و امكانات را در یك سیستم كه فراورده های با كیفیت را به طور كارآمد تولید می كند ، به خوبی متحد كنند .
از ویژگی های یك فارغ التحصیل رشته ی ساخت و تولید می توان به درك وی نسبت به روند های تولید ، اصول طراحی و تولید، آشنایی با مواد و تحلیل مدل های تولیدی اشاره كرد. برای توضیح بیشتر می توان گفت فارغ التحصیل این رشته تأثیر روند های متفاوت تولید را بر روی ویژگی های ماده درك می كند . قدرت انتخاب و به كار گیری مواد را داراست و در این زمینه خود مبتكر آزمایش ها و پژوهش های گوناگون است . او می تواند با تهیه ی نقشه های دو بعدی و یا مدل های سه بعدی و نیز جداول، اطلاعات به دست آمده را منتقل كند . به طور كلی انتظار می رود مهندسان ساخت و تولید بعد از فارغ التحصیلی قابلیت های زیر را به دست آورده باشند :
1. یك مهندس ساخت وتولید قادر است از دانش خود در ریاضیات ، علوم پایه و علوم مهندسی برای حل مسائل مهندسی ساخت وتولید به خوبی استفاده كند .
2. یك مهندس ساخت و تولید قادر است آزمایش های مورد نظر خود را طراحی كند و نتایج آن را به خوبی تشریح كند.
3. یك مهندس ساخت و تولید قادر است وسیله ها ، سیستم ها یا روند هایی را طراحی كند كه مشخصات داده شده را ارضا كند.
4. یك مهندس ساخت و تولید قادر است با كامپیوتر و نرم افزار های مربوطه برای طراحی، تحلیل و جمع آوری اطلاعات به خوبی كار كند.
5. یك مهندس ساخت و تولید قادر است با رسانه های نوشتاری، گفتاری یا تصویری، ایده های خود را به خوبی به دیگران انتقال دهد.
6. یك مهندس ساخت و تولید قادر است برای تحلیل یك مسئله ی مهندسی به عنوان عضوی از گروه به خوبی فعالیت نماید.
7. یك مهندس ساخت و تولید قادر است مسولیت حرفه ای یك مهندس و این كه چگونه مسائل مهندسی بر ایمنی، اقتصاد، اخلاق، سیاست، جامعه و مسائل فرهنگی تأثیر می گذارد ، را درك كند.
8. یك مهندس ساخت و تولید درك می كند كه همواره باید به دنبال دانش باشد تا اطلاعات خود را به روز نگه دارد.
توانایی‌های لازم
دانشجوی مهندسی مکانیک باید در دو درس ریاضی و فیزیک قوی بوده و همچنین از هوش، استعداد و قدرت تجسم خوبی برخوردار باشد. فعالیت در رشته مهندسی مکانیک بسیار متنوع است و در نتیجه هم دانشجوی علاقه‌مند به کارهای تئوریک می‌تواند جذب این رشته شود و در بخش‌های نظری و تئوری فعالیت کند و هم دانشجوی خلاق و علاقه‌مند به طراحی و ساخت وسایل و دستگاه‌های مختلف می‌تواند این رشته را انتخاب نماید.
موقعیت شغلی در ایران
توسعه سخت افزاری و رشد مسایل مهندسی، گرایش به سمت تولید داخل و ایجاد تکنولوژی تولید تجهیزات و وسایل در داخل کشور و روی آوردن به خدمات مهندسی در داخل کشور به علت محدودیت‌های ارزی و کاهش درآمدهای نفتی، باعث رشد چشمگیر بازار کار مهندسین مکانیک در ایران شده است.
یک مهندس مکانیک در حال حاضر در زمینه‌های مختلفی فعالیت می‌کند که از جمله آنها می‌توان طراحی و ساخت ماشین‌آلات و قطعات آنها، طراحی و ساخت تجهیزات مکانیکی نیروگاه‌ها، طراحی و ساخت تجهیزات و سیستم‌های انتقال و تصفیه آب، سیستم‌های مکانیکی وکنترلی پالایشگاه‌ها و کارخانجات شیمیایی، طراحی و ساخت تأسیسات حرارتی و برودتی ساختمان‌ها ، ساخت ماشین‌آلات تغلیظ و بازیافت مواد مثل کارخانجات قند، کاغذ سازی ، سیمان، نساجی، نمک و کنسانتره، طراحی و ساخت وسایل و تجهیزات حمل و نقل زمینی، دریایی و هوایی، ساخت تجهیزات دفاعی و ساخت ربات‌ها، بازوهای مکانیکی و سیستم‌های تولید را نام برد. در ضمن یک مهندس مکانیک می‌تواند به عنوان کارشناس و مشاور فنی در بانک‌ها، شرکت‌های سرمایه‌گذاری و بیمه و شرکت‌های بازرسی و نظارت امور بین‌المللی فعالیت کند.
