تأسیس دانشگاه بیرجند به سال 1354 بر می گردد. در سیزدهم خرداد ماه این سال شورای گسترش آموزش عالی در یکصد و دومین نشست خود با تأسیس مؤسسه آموزش عالی در بیرجند موافقت نمود.
در مهرماه همان سال دکتر محمدحسن گنجی به عنوان اولین رئیس این مؤسسه مأمور فراهم ساختن مقدمات تأسیس دانشگاه شد.
فعالیت آموزشی و علمی دانشگاه بیرجند از سال 1356 با پذیرش 120 دانشجو در سه رشته شیمی، ریاضی و فیزیک در مقطع کارشناسی آغاز شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی به مجتمع آموزش عالی تغییر نام یافت و به تدریج مراحل رشد و شکوفایی خود را با سرعت بیشتری ادامه داد. در سال 1368 به مجتمع دانشگاهی تبدیل شد تا اینکه به لحاظ موقعیت شایسته علمی در اسفند ماه سال 1371 به دانشگاه بیرجند ارتقاء یافت.
وضعیت کنونی
دانشگاه بیرجند در حال حاضر با 11دانشکده به عنوان قطب علمی آموزشی شرق کشور و بزرگترین و قدیمی ترین موسسه آموزش عالی استان خراسان جنوبی دارای بیش از 13.000دانشجو در 299 کد رشته در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری و 307 نفر عضو هیأت علمی ثابت می باشد.
حضور این تعداد عضو هیأت علمی در دانشگاه بیرجند علاوه بر این که باعث شده نسبت عضو هیأت علمی به دانشجوی این دانشگاه از متوسط کشوری بالاتر باشد که خود در ارتقاء کیفیت آموزشی مؤثر است، موجب بهره مندی سایر مؤسسات آموزش عالی و دستگاه های اجرایی استان از خدمات آموزشی تحقیقاتی آنان شده است.
دانشگاه بیرجند در راستای انجام رسالت آموزشی و علمی خود دارای بیش از 150 هزار متر مربع فضای آموزشی شامل کلاس های درس، آزمایشگاه ها و کارگاه های مجموعه های تحقیقاتی، کتابخانه ها، خوابگاه های دانشجویی، فضاهای مذهبی، فرهنگی و ورزشی، بخش های ستادی و اداری و رفاهی می باشد. این دانشگاه برخوردار از 180 آزمایشگاه و کارگاه آموزشی و پژوهشی است که برخی از آزمایشگاه های پژوهشی آن دارای امکانات و تجهیزات منحصر به فردی در سطح کشور می باشد.
برخی از فضاهای کمک آموزشی دانشگاه عبارتند از :
– فضاهای مذهبی : مسجد امام جعفر صادق (ع) و مسجد حضرت ولی عصر(عج)
– فضاهای فرهنگی : خانه فرهنگ، سالن اجتماعات، اتاق های فرهنگی، خوابگاه ها، کتابخانه های فرهنگی.
– فضاهای ورزشی : سه باب سالن ورزشی (فجر، کوثر، امیرآباد)، مجموعه آبی میلاد، زمین چمن و زمین های ورزشی روباز، جاده تندرستی و ایستگاه های تندرستی و اتاق های ورزشی خوابگاه ها، سالن ورزش های رزمی و ….
دانشگاه بیرجند برای ایجاد محیطی مناسب و آرام برای تحصیل دانشجویان و نیز پرورش استعدادها و علایق آن دارای امکانات، فعالیت ها و خدمات مختلفی است که می توان به :
– احداث و واگذاری خوابگاه های دانشجویی
– ارائه سرویس های ایاب وذهاب
– ارائه وعده های غذایی
– برگزاری اردوهای آموزشی، فرهنگی و سیاحتی.
– خدمات ورزشی
– خدمات مشاوره و درمان
– فعالیت های فرهنگی و هنری
– انجمن های علمی، شورای صنفی، نشریات دانشجویی، بانک، دو بازارچه دانشجویی، مسجد، استخر شنا و … اشاره کرد.
دانشکده های دانشگاه بیرجند
دانشکده علوم پایه
این دانشکده اولین دانشکده دانشگاه بیرجند است که در سال 1356 با 120 نفر دانشجو تأسیس شد و هم اکنون تعداد 1459 نفر دانشجو در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد ودکتری و درگروه های آموزشی شیمی، فیزیک، زمین شناسی و زیست شناسی در 45 کد رشته تحصیل می کنند. این دانشکده دارای 52 آزمایشگاه و کارگاه می باشد.
دانشکده علوم ریاضی و آمار
این دانشکده بر اساس موافقت شورای گسترش آموزش عالی در سال 1390 از مجموعه دانشکده علوم تفکیک شد هم اکنون دارای 785 دانشجو در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد ودکتری در 36کد رشته تحصیلی می باشد.
دانشکده کشاورزی
دانشکده کشاورزی با تعداد 35 نفر دانشجو در سال 1358 تأسیس شد. هم اکنون بیش از 1263 نفر دانشجو در گروه های آموزشی علوم دامی، زراعت، گیاه پزشکی، باغبانی و مهندسی آب در 46 کد رشته مشغول تحصیل هستند. این دانشکده دارای 40 آزمایشگاه و کارگاه می باشد. واحد مزرعه آموزشی دانشکده دارای 100 هکتار زمین زراعی به علاوه 30 هکتار باغات و واحد دامپروری آن دارای 250 هکتار شامل : گاوداری، گوسفند داری، مرغداری و زنبورداری می باشد.
دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست
بر اساس موافقت شورای گسترش آموزش عالی در سال 1390 از مجموعه دانشکده کشاورزی تفکیک شد به عنوان دانشکده مستقل در 13 کد رشته در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد با 323 دانشجو در گروه های آموزشی مرتع و آبخیزداری و مهندسی محیط زیست مشغول فعالیت می باشد.
دانشکده مهندسی
دانشکده مهندسی در سال 1367 با 40 نفر دانشجو تأسیس شد و هم اکنون بالغ بر 1008 دانشجو در مقاطع کارشناسی ، کارشناسی ارشد ودکتری در گروه های آموزشی مهندسی معدن، مهندسی مکانیک، مهندسی عمران در 26 کد رشته تحصیلی مشغول به تحصیل می باشند. این دانشکده دارای 69 آزمایشگاه و کارگاه می باشد.
دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر
بر اساس موافقت شورای گسترش آموزش عالی در سال 1390 از مجموعه دانشکده مهندسی تفکیک شد به عنوان دانشکده مستقل در گروه های آموزشی مهندسی برق- الکترونیک، مهندسی کامپیوتر و فناوری اطلاعات، مهندسی برق – قدرت و مهندسی برق- مخابرات در 22 کد رشته تحصیلی با 1474 دانشجو فعال می باشد.
دانشکده ادبیات و علوم انسانی
این دانشکده در سال 1369 با تعداد 75 دانشجو تأسیس شد. هم اکنون بالغ بر 1845دانشجو در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری در گروه های آموزشی ادبیات فارسی، تاریخ، زبان انگلیسی، جغرافیا، معارف اسلامی، حقوق و علوم سیاسی در 40 کد رشته تحصیلی مشغول به تحصیل می باشند.
دانشکده هنر
داشکده هنر درسال 1381 با 35 دانشجو تأسیس شد. هم اکنون حدود 550 نفر دانشجو در گروه آموزشی باستان شناسی در مقطع تحصیلی کاردانی و کارشناسی باستان شناسی، فرش و صنایع دستی در 10 کد رشته تحصیل می نمایند. این دانشکده دارای 16 آزمایشگاه و کارگاه می باشد.
دانشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی
این دانشکده در سال 1388 تأسیس گردید و هم اکنون 400 نفر دانشجو در 13 کد رشته تحصیلی در مقاطع کارشناسی؛ کارشناسی ارشد و دکتری در گروه آموزشی تربیت بدنی و علوم ورزشی مشغول تحصیل هستند.
دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی
این دانشکده در سال 1388 تأسیس گردید و هم اکنون 850 نفر دانشجو در 15 کد رشته تحصیلی در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد در گروه های آموزشی کتابداری و اطلاع رسانی، علوم تربیتی و روانشناسی مشغول تحصیل می باشد.
دانشکده فنی فردوس
این دانشکده از مصوبات سفر ریاست جهوری و هیأت دولت به استان استکه در سال 1389 در شهرستان فردوس با دو رشته کاردانی برق و کامپیوتر راه اندازی شد و در سال 1390 با ایجاد گروه های آموزشی در برق، عمران و کامپیوتر به سطح دانشکده ارتقا یافت و در حال حاضر با 170 دانشجو در 7 کد رشته تحصیلی به فعالیت خود ادامه می دهد.
آموزشکده های اقماری
آموزشکده کشاورزی سرایان
این آموزشکده از مصوبات سفر ریاست جمهوری و هیأت دولت به استان میباشد که در سال 1388 در شهرستان سرایان با پذیرش دانشجو راه اندازی شد و در حال حاضر دو رشته کارشناسی زراعت و اصلاح نباتات و مهندسی محیط زیست 250 دانشجو دارد.
آموزشکده کشاورزی سربیشه :
در سال 91-90 با پذیرش 50 دانشجو در دو رشته کاردانی علوم دامی و تکنولوژی آبیاری فعالیت آموزشی خود را آغاز کرده است.
آموزشکده معدن نهبندان :
با اخذ مجوزهای لازم و پیگیری های انجام شده از مهر ماه 1391 در رشته های اکتشاف معدن، استخراج معدن، فرآوری و سنگ های تزئینی دانشجو می پذیرد. گروه ها و مراکز پژوهشی
با توجه به پتانسیل های موجود و نیازهای منطقه، 5 گروه پژوهشی در دانشگاه فعالیت می کنند که عبارتند از :
- گروه پژوهشی افغانستان شناسی
- گروه پژوهشی علوم زمین
- گروه پژوهشی زعفران
- گروه پژوهشی قنوات
- گروه پژوهشی جوان و نوجوان
کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد و کتابخانه های اختصاصی دانشکده های مهندسی، کشاورزی، ادبیات و علوم انسانی و هنر و دیگر مراکز آموزشی و فرهنگی با بیش از 120هزار جلد کتاب فارسی و غیر فارسی، دفتر ارتباط با صنعت و کشاورزی، مدیریت فناوری اطلاعات و ارتباطات و همچنین گروه همکاری های علمی و بین المللی وگروه کارآفرینی و هدایت استعدادهای درخشان در دانشگاه بیرجند فعال است.
تحصیلات تکمیلی
تعداد دانشجویان این بخش حدود 2326 نفر است که در مقاطع کارشناسی ارشد در 123 و دکتری در 29 کد رشته مشغول تحصیل می باشند.
مروری بر برخی افتخارات گذشته
دانشگاه بیرجند مفتخر است که در طی بیش از 33 سال حضور خود در عرصه علم و آموزش کشور بیش از 18 هزار نیروی متخصص به میهن اسلامی تقدیم نموده و در سال های دفاع مقدس نیز حضوری شورآفرین داشته است که نام چهار شهید دانشجوی این دانشگاه در صدر افتخارات دانشگاه بیرجند همواره می درخشد.
در زمینه های علمی و پژوهشی کسب رتبه های مختلف جشنواره های ملی و منطقه ای، از جمله جشنواره فردوسی، فارابی و … ، حضور در عرصه های فرهنگی و ورزشی دانشجویی و کسب عناوین متعدد در سطح کشور، داشتن رتبه هشت کشور در قبولی کارشناسی ارشد، کسب عنوان معاون پژوهشی برتر کشور ،کسب رتبه برتر فرهنگی در بین دانشگاه های کشور، حضور در مجامع مختلف علمی در سطح ملی و بین المللی، برگزاری بیش از 30 همایش، کنفرانس و کنگره علمی ملی و بین المللی، انجام مطرح های پژوهشی متعدد، تألیف و ترجمه کتب، ثبت اختراعات و … از افتخارات دانشگاه می باشند.
از دیگر افتخارات این دانشگاه پروفسور محمدحسن گنجی پدر جغرافیای نوین ایران و مرد سال هواشناسی جهان (سال 2001) به عنوان اولین رئیس این مجموعه و نیز دکتر غلامحسین شکوهی از استادان برجسته تعلیم و تربیت ایران به عنوان استاد پیشکسوت این دانشگاه می باشد.
گذری بردستاوردهای پژوهشی و تحقیقاتی
دانشگاه بیرجند تاکنون ده ها طرح پژوهشی ،مقاله، ثبت اختراع، ترجمه و تألیف کتاب توسط اساتید مجرب و دانشجویان خلاق داشته است که به برخی از آنها اشاره می شود
– انجام 160 طرح پژوهشی درون دانشگاهی و 93 طرح پژوهشی برون دانشگاهی از سال 1385 تا 1391.
– 618 مورد تعداد پایان نامه های تحصیلات تکمیلی از سال 1385 تا 1390.
– 383 مورد مقاله نمایه شده ISIاز سال 1385 تا 1390.
– 121 مورد مقاله علمی – پژوهشی و 300 مورد مقالات علمی – ترویجی از سال 1385 تا 1390 می باشد.
– 360 مورد مقالات ارائه شده در کنفرانس های بین المللی.
– 65 عنوان تألیف و ترجمه کتاب
